راهکارها و پیشنهادات

v    با توجه به اینکه قرض الحسنه در ذات خود دارای نکات عمیق مثبت است شاید انجام آن فی نفسه از سوی هر نهاد دیگر پسندیده است اما این موضوع وقتی برای بانک ها مقبولیت و وجاهت دارد که کل سیستم بانکداری کشور ما جز این رویه، رویکرد دیگری را دنبال نمی کرد یعنی ماهیت تمام بانک های ما یکسان و براساس سیستم قرض الحسنه طراحی و اجرا می شد. به اعتقاد بنده بسیاری از هزینه های دولت که برای درمان آسیبهای ناشی از مسائل بوجودآمده در بانک های متعارف صرف می شود می توانست در حد بسیار نازل تر در ترمیم سیستم بانکهای اسلامی مصروف گردد . البته نباید گروه و یا افرادی که سوء استفاده از جریانات می نمایند فراموش شوند که همین افراد و گروههای فرصت طلب در نظام فعلی نیز به سیستم بانکی آسیب زده اند و واقعیت این است که همواره این گونه افراد وجود دارند اما قاطعانه باید گفت که به دلیل باورهای دینی در میان مردم کشورمان اگر عملیات بانکی در ایران به شکل بانکداری بدون ربا پیش می رفت قطعا بازپرداخت های تسهیلات بانکی نه تنها دچار آسیب نمی شد بلکه مردم در ندادن اقساط بانکی ، وجدان درد می گرفتند و به لحاظ اخلاقی  و اعتقادی خودرا مسئول به بازپرداخت و یا تامین منابع بانکی برای دستیابی به مقام قرب ربوبی و کمک به ضعیفان می دانستند و مواخذه می کردند به عبارت بهتر خودکنترلی دینی در تامین اعتبارات و درآمدهای بانکی، می توانست الگوی اسلامی – ایرانی بسیار موثر و قابل ارائه به جهان را عرضه نماید.

v    در دوره هایی که بانک مرکزی با اعمال سیاست پولی انقباضی از طریق افزایش سپرده قانونی در کاهش قدرت وام دهی بانک ها کوشیده است، صندوق های قرض الحسنه توانسته اند بدون محدودیت به پرداخت وام اقدام کنند . در صورتیکه اگر درصدی از سپرده های نزد صندوق ها به صورت سپرده قانونی نزد بانک مرکزی نگهداری می شد، بانک مرکزی می توانست در اعمال این سیاست موفق تر باشد و امنیت سپرده های مردم نزد این نهادهای غیربانکی افزایش یابد.

چرا که میزان حجم سپرده ای که با ید در بانک ها نگهداری شود ، به سمت نهادی جریان یافته است که عملاً خارج از حیطه نظام مقام پولی کشور فعالیت می کند. از طرف دیگر، این امر سبب می شود عملاً حجم نقدینگی، از مقدار واقعی اندازه گیری کمتر شود؛ بدین سبب خطای اندازه گیری در سایر متغیرهای پولی را باعث می شود؛ برای مثال، سرعت گردش پول با در نظر گرفتن فعالیت صندوق های قرض الحسنه کمتر از مقدار واقعی نشان داده می شودو پایین بودن سرعت گردش پول به معنای این است که سطح تولید ناخالص ملی به قیمت جاری کمتر از حجم نقدینگی است ؛ بنابراین، لازم است در محاسبه سرعت گردش پول واستفاده از آن این نکته را در نظر بگیریم.

v    چنانچهبانک های قرض الحسنه تحت نظارت نباشند و با احساسآزادیعملبیشتر بهکاهشنرخذخیرهاحتیاطیخودوافزایشمنابع ، برایاعطایواماقدامکرده،باافزایشریسکنقدینگیبهدامورشکستگیکشاندهمیشوند بنابراین صندوقهایقرضالحسنهیا باید یک نهاد نظارتی قوی داشته باشند و یا نباید ازحیطهنظارتیبانکمرکزیوسپردهقانونی خارجباشند.

v    ایجاد تدابیر لازم و ساز و کار قانونمند برای نظارت و پاسخگویی از سوی یک مرجع که ترجیحا بانک مرکزی به عنوان متولی اصلی قضیه قلمداد شود و در این زمینه جایگاه سایر دستگاهها کاملا فرعی و کمک دهنده تلقی شود.

v    با توجه به اینکه بانک های متعارف با هدف سودآوری ایجاد شده اند برای اعطای وامهای قرض الحسنه نیز بدنبال یافتن شیوه ای هستند که به نحوی از متقاضی تسهیلات قرض، هزینه آن گرفته شود که شبیه گرفتن ربا نباشد. زیرا کارمزدی هم که اکنون برای اعطای این تسهیلات اخذ می شود از نظر بسیاری از فقها و علمای دینی شبهه ربوی دارد.

یکی از رفتارهای خیرخواهانه مسلمانان دادن قرض الحسنه به نیازمندان است. هدف این اقدام کمک کردن و رفع نیاز مستمندان می باشد؛ محیط صمیمانه مسجد یا محله هم اطلاعات اندک مورد نیاز را تامین می کند و هم همین محیط تضمینی برای بازپرداخت وام فراهم می آورد. لذا حتی نیازی به گرفتن وثیقه یا تعهدات قانونی نیست. درمقابل، بانک ها که ملزم هستند بدون تبعیض به همه متقاضیان، در صورت واجد شرایط بودن، تسهیلات بدهند.محاسبه هزینه قرارداد قرض الحسنه نشان خواهد داد که اعطای تسهیلات تکلیفی برای نظام بانکی خسران آور است؛ چه آنها را از فعالیت تامین مالی که در آن تبحر دارند باز می دارد و به کاری که در آن بی مزیت هستند وامی دارد. ثانیا هزینه قرار را بر آنها تحمیل می کند، بدون آنکه مطلوبیتی برای آنها پدید آورده باشد. لذا و تربیت  افزایش نیروهای مسجد می تواند در توسعه بانک ها و موسسات قرض الحسنه لذت بخش و بهتر است.

v    اگرچه منزلت قرض الحسنه بیشتر از راه های دیگر چون انفاق و صدقه است، زیرا قرض الحسنه به دست نیازمند واقعی می رسد و موجب تلاش و کار بیشتر قرض گیرنده می گردد. اما در صدقه و انفاق این جنبه سازندگی و تربیت نفوس کم رنگتر می گردد اما نظارت بر ایجاد صندو قهای قرض الحسنه و نظارت بر فعالیتهای پس از ایجاد آن، بدلیل مشکلات بسیاری که در بازار پول و سرمایه ایران و چگونگی اثرگذاری سیاست های پولی ایجاد کرده و افزون بر این، مشکل حاد ورشکستگی و ناپایداری این صندوق ها ضرورت اجتناب ناپذیر است.

بر این اساس توصیه می شود مقررات، وجوه دریافتی از اشخاص، تحت عنوان سپرده قرض الحسنه پس انداز و منابع دیگر فقط با تأیید بانک مرکزی انجام پذیرد و در تاسیس آنها کارشناسی از سوی بانک مرکزی باشد.

v    قرض الحسنه علاوه بر هزینه هایی که هر مؤسسه دارد ریسک عدم بازپرداخت را نیز به دنبال دارد اگرچه با تمهیداتی که در نظر گرفته می شود تا حدودی جلوی ریسک گرفته می شود اما بخش خصوصی با توجه به انگیزه سودطلبی که دارد نمی تواند یا تمایل ندارد که آنرا بر عهده گیرد.

v    همچنین، اگر دریافت کننده وام حتی در صورت توانایی نیز از پرداخت وام امتناع ورزد، وام دهندهباید به حکومت اسلامی متوسل شود تا دریافت کننده وام را به بازپرداخت وام وادار نماید. بنابراین،بجای اینکه دولت اسلامی قرض الحسنه را بطور کامل به بخش خصوصی واگذار نماید بهتر است

v    بطور مستقیم این وجوه را به صورت کمک های بلاعوض و با عوض در اختیار مراکز متکفل قرار دهد تا از یک سو این کار نیکو متکی به روحیات و انگیزه های معنوی آحاد مردم در رقابت های مثبت بخش خصوصی باشد و از سوی دیگر، با تقویت این مراکز و هدایت آنان در راستای اهداف حکومت اسلامی از این ابزار مفید استفاده لازم به عمل آید.

اگر سیستم کلیه بانک های کشور با توجه به نوع حکومت ایران عزیز، بر مبنای بانکداری اسلامی به قرض الحسنه تبدیل شود و رویکرد خودکنترلی و اخلاق مداری را ترویج کند؛ می تواند در تعمیم عدالت اقتصادی موثر باشد اگرچه این مقوله به ظاهر ایده آل و مدینه فاضله ای است که برای رسیدن به آن با توجه به زیرساختهای غلطی که بخصوص در تاسیس بانک ها از قبل از انقلاب اسلامی برجای مانده و حتی تئورسین های اقتصادی ما در دوران کنونی بیشتر الگوی اقتصاد غربی را پایه ریزی نموده اند اما به نظر بنده جمهوری اسلامی بویژه در شورای انقلاب فرهنگی با انجام چند فعالیت کلیدی و زیرساختی مانند:

Ø     تدوین وتألیف کتب اسلامی برای آموزش به دانشجویان رشته های مرتبط ،

Ø     ارائه طرح ها و لوایح بر اساس مبانی دینی و با بهره مندی از دیدگاههای علما و صاحبنظران حوزه و دانشگاه،

Ø     اعمال سیلستهای نظارتی دقیق و ضابطه مند توسط دستگاههای حاکمیتی ،

Ø      برنامه ریزی در جهت گسترش فعالیتهای مردمی و عام المنفعه

Ø     و...........